تأثیر اشتباه بر مسئولیت کیفری

مطالعه تطبیقی تأثیر اشتباه بر مسئولیت کیفری در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه

نوع فایل: word (قابل ویرایش)
تعداد صفحات : 138 صفحه

چکیده
در حقوق کیفری اصل بر این است که جهل به قانون رافع مسئولیت کیفری نیست. جهل اعم از بسیط و مرکب بوده و برخلاف اعتقادبرخی از حقوقدانان، اشتباه، عمل خلاف واقعی است که یا ناشی از جهل مرکب فرد نسبت به امور است یا ناشی از جهل بسیط او باشد. جهل واشتباه به عنوان یکی از موارد سلب مسؤولیت، در کنار مواردی مانند کودکی، جنون، اکراه، مستی وخواب آورده می شود که مقرون بودن رفتارارتکابی بدان (اشتباه) باعث منتفی شدن یکی از ارکان مسؤولیت کیفری یعنی قوه تشخیص وتمییز وسپس موجب عدم قابلیت انتساب آن به مرتکب وسلب مسؤولیت کیفری می شود.
اشتباه از لحاظ اصطلاحی عبارت است از « درک وتصور نادرست وخلاف واقع شخص از امری » اشتباه ممکن است به دو حالت الف: اشتباه حکمی ب: اشتباه موضوعی اتفاق بیفتد، اشتباه برحسب اینکه حکمی باشد یا موضوعی، دارای تأثیر ونقش متفاوت وگوناگون در حقوق کیفری (در جرم بودن یا نبودن، مسؤولیت کیفری داشتن یا نداشتن) دارد. در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ تاحدودی به تأثیر اشتباه حکمی برمسئولیت کیفری اشاره شده است ولی در همین قانون مانند قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ هیچ اشاره صریحی به اشتباه موضوعی نشده است. در این تحقیق دید گاه های فقه امامیه وحقوق موضوعه تأثیر اشتباه برمسئولیت کیفری ازابعاد مختلف موردبررسی قرار گرفته است.
واژگان کلیدی: جهل، اشتباه حکمی، اشتباه موضوعی، مسئولیت کیفری

فهرست مطالب
چکیده 1
مقدمه 2
الف- بیان مسئله 2
ب- اهمیت وضرورت انجام تحقیق 3
ج- پرسش های تحقیق 3
د- فرضیه های تحقیق 4
ه- اهداف تحقیق 4
و- تعاریف واژه هاواصطلات تخصصی 5
۱-اشتباه 5
۲- جهل 7
۳- جهل قصوری 9
۴- جهل تقصیری 9
۵- اشتباه حکمی 10
۶- اشتباه موضوعی 10
۷- مسؤولیت کیفری 10
ز-پیشینه تحقیق 21
ح- روش تحقیق 27
ر- ساختار تحقیق 29
بخش اول: کلیات احکام و مقررات راجع به اشتباه حکمی 30
فصل اول :جایگاه اشتباه حکمی و احکام آن در فقه امامیه 32
مبحث اول:منشأ اشتباه حکمی و احکام آن درفقه امامیه 32
گفتار اول :منشأ اشتباه حکمی 32
الف) فقدان نص 33
ب) اجمال نص 33
ج) تعارض نصوص 33
گفتاردوم: احکام اشتباه حکمی در قلمرو فقه امامیه 33
الف- حکم کلی جهل حکمی در فقه امامیه 34
۱-قاعده وجوب تعلم احکام شرعی 35
۲- قاعده اشتراک احکام اسلامی میان عالم و جاهل 38
ب-حکم اختصاصی جهل حکمی درفقه امامیه 39
مبحث دوم:تأثیر انواع اشتباه حکمی برمسئولیت کیفری درفقه امامیه 44
گفتار اول :اشتباه حکمی ناشی از وجود قانون 44
گفتاردوم:اشتباه حکمی ناشی از تفسیر نادرست قانون 45
فصل دوم:جایگاه وقلمرواشتباه حکمی در حقوق کیفری موضوعه ایران 50
مبحث اول: انواع اشتباه حکمی ومبانی آن درقلمرو حقوق موضوعه ایران 50
گفتاراول:اشکال اشتباه حکمی دردیدگاه دکترین حقوق 51
الف- اشتباه حکمی ناشی از وجود قانون 51
ب- اشتباه حکمی ناشی در تفسیر نادرست ازقانون 52
گفتار دوم: اشتباه حکمی در دیدگاه دکترین حقوقی وقوانین موضوعه ایران 52
الف- اشتباه حکمی در دیدگاه دکترین حقوقی 53
۱-دیدگاه موافقین قاعده « جهل به قانون رافع مسئولیت نیست » 53
۲- دیدگاه مخالفین قاعده « جهل به قانون رافع مسئولیت نیست» 55
۳- طرفداران اعمال مطلق قاعده «جهل به قانون رافع مسؤولیت نیست» 58
۴-طرفداران اعمال نسبی قاعده «جهل به قانون رافع مسؤولیت نیست» 59
ب- حکم کلی قانون مجازات اسلامی درباره اشتباه حکمی 60
گفتارسوم: موضع قانون مجازات اسلامی۱۳۹۲راجع به اشتباه حکمی برحسب نوع جرم 61
الف) جرایم مستوجب حد 61
ب) جرایم مستوجب قصاص 62
ج) جرائم مستوجب تعزیر 63
بخش دوم:احکام و مقررات راجع به اشتباه موضوعی 66
فصل اول :تأثیراشتباه موضوعی بر مسؤولیت کیفری در فقه امامیه 67
مبحث اول:جرائم مستوجب حد وتعزیر 67
گفتاراول:جرایم مستوجب حد 67
الف-جرم زنا 67
ب- جرم سرقت 71
ج-مصرف مسکر 73
د- سایر حدود 73
گفتار دوم :جرایم مستوجب تعزیر 79
الف- ضرب 79
ب- جرح 79
مبحث دوم : جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص 80
گفتار اول : قتل 81
الف- اشتباه در هویت مجنی علیه 81
۱-نظر دسته اول 81
۲-نظر دسته دوم 82
ب-اشتباه درموضوع 85
ج-اشتباه در هدف 98
د- اشتباه در فعل نوعاً کشنده 101
گفتار دوم: اشتباه در ضرب و جرح و قطع عمدی 102
فصل دوم: تأثیر اشتباه موضوعی بر مسؤولیت کیفری در حقوق موضوعه ایران 106
مبحث اول: جرائم عمدی 107
الف – اشتباه در عناصر اساسی تشکیل دهنده جرم 107
۱) شعور یا قدرت تشخیص 107
۲) اراده 108
۳) سوء نیت یا قصد مجرمانه 108
۴)انگیزه 109
۵)آگاهی و علم 109
ب- اشتباه درکیفیات مشدده جرم 112
گفتار دوم : اشتباه در شخص 113
الف – اشتباه در موضوع 113
ب- اشتباه در هویت 114
ج- اشتباه درنتیجه 114
مبحث دوم: جرائم غیر عمدی 116
گفتار اول: دیدگاه مخالفین به رفع مسئولیت کیفری 116
گفتار دوم: دیدگاه قائلین به رفع مسئولیت کیفری 117
نتیجه‌گیری و پیشنهادها 117
فهرست منابع و مآخذ 123