جبران خسارات وارده بر مسافران در سوانح هوایی در حقوق ایران

شیوه جبران خسارات وارده بر مسافران در سوانح هوایی در حقوق ایران با مطالعه تطبیقی کنوانسیون های بین المللی
تعداد صفحات : 162 و قابل ویرایش

چکیده

بدون شک یکی از مشکلات مطرح در مباحث حقوقی وجود قواعد متعدد، پراکنده و در مواردی ناهماهنگ است که آن هم موجب آشفتگی و سردرگمی پژوهشگر در یافتن راه حل مناسب می‌باشد.مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی، مهمترین مباحث حقوق هوایی را به خود اختصاص داده است. نخستین مقررات بین‌المللی مسئولیت متصدی حمل هوایی در تاریخ 12 اکتبر1929 معروف به کنوانسیون ورشو می‌باشد.این کنوانسیون پس از سپری شدن سال‌ها توسط پروتکل‌ها و موافقتنامه‌های متعدد با اصلاحات فراوانی روبه‌رو شد. در این کنوانسیون کاستی‌ها و نیز پراکندگی و ابهامات قانونی در زمینه‌ی مقررات بین المللی هوایی وجود داشته که می‌توان به ناعادلانه بودن و پایین بودن سقف مسئولیت متصدی در برابر مسافر با توجه به تحولات اقتصادی اشاره نمود. از این‌رو در28 می1999، کنوانسیون راجع به یکنواخت کردن برخی مقررات حمل و نقل هوایی بین‌المللی معروف به کنوانسیون مونترال مورد تصویب قرار گرفت.کنوانسیون مزبور در زمینه‌ی مبانی نظام مسئولیت متصدی قائل به نامحدود بودن مسئولیت در قبال مسافر می باشد. کنوانسیون ورشو و پروتکل‌های آن و کنوانسیون مونترال، نوع و میزان مسئولیت متصدیان حمل و نقل را در پروازهای داخلی و بین المللی تعیین کرده‌اند. مطابق آنها متصدیان حمل و نقل نمی‌توانند علاوه بر قراردادهای مربوطه در این اسناد، قرارداد حمل و نقل جداگانه‌ای با فرستنده کالا یا مسافر منعقد نمایند لیکن آنها نمی‌توانند شروطی را که ناقض کنوانسیون‌ها باشد در این قراردادها وارد نمایند. شایان ذکر است دولت ایران در سال1354 به کنوانسیون ورشو و مقررات اصلاحی آن پیوسته است لیکن تاکنون به کنوانسیون مونترال که هدف آن روز آمد کردن و گسترش نظام تعهدات و مسئولیت متصدی در مورد زیان‌های ناشی از حمل هوایی مسافر و لوازم شخصی و حمایت بیشتر از حقوق مسافرین می باشد را تصویب نکرده است.

بیمه مسئولیت مدنی در قبال مسافران به وسیله مالکان، مدیران و اجاره‌کنندگان یا متصدیان هواپیماها و شرکت‌‌های حمل‌ و نقل هوایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر پایه این پوشش بیمه‌ای، بیمه‌گران متعهد می‌شوند غرامت حاصل از صدمه جانی وارده به مسافرینی که دارای بلیت هستند، مانند نقص عضو موقت، نقص عضو دایم و هزینه‌های درمانی ناشی از حادثه (سانحه) منجر به فوت یا غیر آن را جبران کنند.

واژگان کلیدی: کنوانسیون ورشو، کنوانسیون مونترال، مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی، حقوق مسافر،خسارات معنوی، بیمه های هواپیمایی.



فهرست مطالب



مقدمه 1

فصل اول : کلیات

مبحث اول : مفاهیم 7

گفتار اول: مفهوم قرارداد حمل و نقل و ماهیت آن. 7

الف- مفهوم قرارداد حمل و نقل 7

1- تعریف 8

2- ماهیت 10

گفتار دوم: مفهوم تصدی به حمل و نقل 12

الف- مفهوم تصدی به حمل 12

ب- انواع متصدی حمل 13

1- متصدی حمل و نقل حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای 13

2 – متصدی حمل ونقل قراردادی و عملی 14

3-حمل و نقل متوالی 14

4-حمل و نقل مرکب 15

ج- وظایف متصدی حمل و نقل 16

گفتار سوم : مفهوم مسئولیت 19

الف- مفهوم 19

ب- ارکان مسئولیت 20

1-مفهوم ضرر و اقسام آن 20

1-1-شرایط ضرری که قابل مطالبه است 22

1-1-1-ضرر باید مسلم باشد 22

1-1-2- ضرر باید مستقیم باشد 23

1-1-3- ضرر باید جبران نشده باشد 24

1-1-4-ضرر باید قابل پیش بینی باشد 24

1-1-5-ضرر باید ناشی از اقدام و کاهلی زیان دیده نباشد 25

2-ارتکاب فعل زیانبار 25

3- رابطه سببیت 26

ج- مبانی مسئولیت در نظام های حقوقی 28

1-مسئولیت قرادادی 28

2-مسئولیت خارج از قرارداد 28

د- اقسام نظریات در زمینه مسئولیت 29

1-نظریه تقصیر 29

2-نظریه خطر 30

ه- مسئولیت متصدی حمل و نقل نسبت به فعل دیگران. 31

مبحث دوم: تاریخچه حمل و نقل هوایی 33

گفتار اول : حمل و نقل هوایی 33

الف) تعریف حقوق هوایی 33

ب) سابقه تاریخی حمل و نقل هوایی 34

ج- منابع حقوق هوایی 37

1-معاهدات بین المللی 37

2-عرف 37

3-دکترین 38

4-رویه قضایی 38

گفتار دوم : سازمان‌های حقوق هوایی 40

الف – سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری(ایکائو) 40

ب- اتحادیه بین المللی حمل ونقل هوایی (یاتا)… 43

ج- سازمان های منطقه ای 45

گفتار سوم : نگرشی به مقررات و کنوانسیون‌های مربوطه 47

الف- کنوانسیون ورشو1929 47

ب- پروتکل های کنوانسیون ورشو 48

1-پروتکل 1955 لاهه 48

2-پروتکل گواتمالا 1971 49

3- پروتکل های چهارگانه مونترال 1975 51

ج- موافقت نامه مونترال 52

د- کنوانسیون گوادالاخارا 1961 53

هـ – کنوانسیون مونترال 1999 54

فصل دوم: مسئولیت متصدیان حمل و نقل هوایی در برابر مسافران

مبحث اول: مبانی مسئولیت متصدیان حمل و نقل هوایی 59

گفتار اول: شرایط تحقق مسئولیت متصدیان حمل و نقل هوایی 59

عناصر تشکیل دهنده مسئولیت متصدی حمل و نقل….. 59

ورود زیان………………………………. 60

1-1-فوت مسافر…………………………… 61

1-1-1-مفهوم حادثه………………………… 61

1-1-2-وقوع حادثه در خلال مدت معین 64

1-2-آسیب بدنی به مسافر 64

1-3-تاخیر در حمل مسافر 64

1-3-1-تمایز میان تأخیر و عدم اجرای قرارداد حمل و نقل 65

1-3-2-شرایط تحقق مسئولیت متصدی در حالت تاخیر… 65

2- نقض عهد خوانده 67

2-1-نقض عهد خوانده(متصدی حمل هوایی)……….. 67

2-1-1-تعهد به نتیجه و وسیله در سیستم ورشو…… 67

2-1-2-تعهد به وسیله و نتیجه در کنوانسیون مونترآل 1999 69

3-رابطه سببیت 70

3-1-رابطه سببیت بین انجام نشدن قرارداد و ورود ضرر 70

3-2-رابطه سببیت بین فعل مدیون و انجام نشدن قرارداد 71

گفتار دوم: حدود مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی. 73

الف- معاهده ورشو 73

1-موضوع معاهده و قابلیت اجرا 74

2-مدارک حمل و نقل 76

2-1-بلیت مسافر 76

2-2-رسید لوازم شخصی 77

2-3-بارنامه هوایی 77

2-4-اعلام ارزش کالا 78

ب-مسئولیت محدود متصدیان حمل و نقل هوایی 78

1- کنوانسیون ورشو 78

2- پروتکل لاهه 79

3- پروتکل گواتمالا 80

4- پروتکل الحاقی مونترال 1975 80

4-1-پروتکل الحاقی شماره یک مونترال 1975 80

4-2-پروتکل الحاقی شماره دو مونترال 1975 81

4-3-پروتکل الحاقی شماره سه مونترال 1975 81

4-4-پروتکل الحاقی شماره 4 مونترال 1975 81

5- کنوانسیون 1999 مونترال 82

ج- مسئولیت نامحدود متصدی حمل و نقل 82

1-الزام به صدور اسناد حمل و نقل 82

2- خطای متصدی حمل در سیستم ورشو 83

3-ترکیب و ادغام کنوانسیون ها و پروتکل های پیشین در کنوانسیون مونترال 84

گفتارسوم: مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی در حقوق ایران 87

الف: مروری بر برخی از مهم ترین قوانین قابل اعمال در حمل و نقل هوایی در ایران 87

1- مطالبه خسارت ناشی از تأخیر پرواز در صورت عدم اجرای کنوانسیون ورشو 88

2-مطالبه خسارت ناشی از ابطال پرواز یا تأیید بلیت اضافه بر ظرفیت 90

3- مقررات شرکتهای هواپیمایی ایران 91

ب-رویه قضایی در خصوص تعیین میزان خسارت در سوانح هوایی داخلی 91

مبحث دوم: شیوه جبران خسارت در سوانح هوایی….. 95

گفتار اول: خسارات معنوی – خسارات مازاد بر دیه- بیمه های هواپیمایی 95

الف: خسارت معنوی در حمل و نقل هوایی……….. 95

1-آیا خسارت روحی و روانی قابل جبران هستند؟…. 96

2-جبران خسارات روحی و روانی در حقوق هوایی …. 99

2-1-سیستم ورشو………………………….. 99

2-2-کنوانسیون مونترآل……………………. 100

3-مخالفین درج عبارت صدمات روحی در ماده 17…… 100

4-موافقین درج عبارت صدمات روحی در ماده 17…… 101

ب-خسارات مازاد بر دیه در حقوق ایران 102

1-شروط تحقق خسارت زائد بر دیه 102

1-1- کفایت نبودن دیه برای جبران خسارت 102

1-2- قابل جبران بودن خسارات 103

2-دیدگاه‌های موجود در جبران خسارات مازاد بر دیه 103

2-1-دیدگاه اول: عدم مشروعیت اخذ خسارات زائد بر دیه 103

2-2- دیدگاه دوم: قبول جبران خسارات زائد بر دیه 104

2-2-1- بناء عقلاء یا سیره عقلاء 104

2-2-2- قاعده لا ضرر 105

2-2-3- قاعده تسبیب 105

2-2-4-قاعده نفی حرج 105

3- موضع قانونگذار ایران 106

ج- بیمه‌های هواپیمایی 107

1-بیمه مسئولیت قانونی شرکت هواپیمایی در قبال مسافر 108

2- بیمه مسئولیت هواپیما و روش‌های اتخاذی بیمه‌گران در تنظیم بیمه‌نامه‌های مسئولیت 109

2-1-مسئولیت در مقابل مسافران 110

2-2-مسئولیت در مقابل اشخاص دیگر 111

3-حدود مسئولیت قانونی (مسئولیت در مقابل مسافران) بر اساس موافقت نامه های بین المللی 112

3-1-سیستم ورشو 112

3-2-پروتکل 1955 لاهه 113

3-3-موافقت نامه 1966 مونترال 113

3-4-پروتکل 1971 گواتمالا 113

3-5- قوانین ملی 114

3-6-شرایط ویژه قرارداد 114

4-بیمه حوادث شخصی هواپیمایی 114

گفتار دوم: شروط قراردادی و معافیت متصدی حمل از مسئولیت 116

الف-کنوانسیون ورشو و پروتکل لاهه 116

1-توافق برای افزایش مسئولیت متصدی حمل 116

2-شروط قراردادی در کنوانسیون ورشو و پروتکل لاهه 116

3-مواردی که ممکن است متصدی حمل از مسؤلیت معاف باشد 117

4- مواردی که مسئولیت متصدی حمل بیش از میزان تعیین شده است 117

ب-کاهش یا سلب مسئولیت در کنوانسیون مونترال 1999 118

1- در رابطه با تأخیر، خسارت وارده به بار مسافر و کالا 118

2- در رابطه با مرگ یا صدمه بدنی مسافران 119

گفتار سوم: دارندگان حق اقامه دعوی علیه متصدیان حمل و نقل بین المللی هوایی 121

الف-دارندگان حق اقامه دعوی 121

1- خواهان دعوی در دعاوی حمل و نقل بین المللی هوایی 122

1-1-خواهان در خسارت و صدمات وارده به مسافر…. 122

1-2-خواهان در خسارت وارده به لوازم شخصی (توشه همراه) مسافر 122

2-خوانده دعوی در دعاوی حمل و نقل بین المللی هوایی 123

2-1-خوانده دعوی در حمل ساده 123

2-2-خوانده دعوی در حمل متوالی 124

2-3-خوانده دعوی در حمل مرکب 124

ب- مراجع حل اختلاف صلاحیت‌دار 126

1- مراجع صلاحیت‌دار با توجه به کنوانسیون ورشو و اصلاحیه ها ومتمم ها 126

1-1-مراجع صلاحیت‌دار در کنوانسیون 1929 ورشو و اصلاحیه 1955 پروتکل لاهه 126

1-2-دادگاه صلاحیتدار بر اساس پروتکل گواتمالا…. 127

1-3-دادگاه صلاحیت دار بر اساس کنوانسیون مونترال 129

نتیجه گیری 131

پیشنهادات 135

منابع 136