پایان نامه بررسی مبانی، قواعد و روش‌های تفسیری تفسیر نسیم حیات
نوع فایل: Word و قابل ویرایش
تعداد صفحات : 151 صفحه
چکیده
شناخت شیوه مفسران در پرده برداری از مراد خداوند و مبانی آنان در چگونگی فهم و تفهیم معانی بلند قرآن یکی از شاخه های پژوهش در علوم قرآن به شمار می رود. در این پایان نامه ، روش تفسیر «نسیم حیات» ، اثر استاد ابوالفضل بهرام پور که به تفسیر کل قرآن کریم پرداخته است، مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است.
هدف اصلی نگارش این تفسیر، ارائه تفسیری ساده با اختصار و روان بودن نثر و خالی از مباحث فنی و مفصل تفسیری است؛ انگیزه اصلی مفسر ارائه تفسیری کوتاه با شیوه آموزش محور و برای عموم مردم است. همچنین مفسر در این مسیر از راهکارهای متفاوتی نسبت به تفاسیر دیگر از جمله بیان خاطرات و نکات عرفانی برای فهم بیشتر مخاطب استفاده کرده است.
در این پژوهش تفسیر نسیم حیات از حیث مباحث علوم قرآنی شامل موضوعات شش گانه ۱- انتخاب مبانی علوم قرآنی در تفسیر ۲- انسجام ساختاری قرآن ۳- جامعیت قرآن ۴- امکان و جواز تفسیر ۵- بررسی نیاز مخاطبان به تفسیر ۶- منابع تفسیر مورد بررسی قرار گرفته است.
همچنین از حیث روش تفسیری نسیم حیات جامع چهار روش «قرآن به قرآن» و «قرآن به سنّت» و«قرآن به عقل» و «قرآن به علم» است. مفسر همچنین از منابع دیگر مانند منابع لغوی و آرای سایر مفسران استفاده کرده است؛ روش تفسیر قرآن به قرآن و روش علمی بخش عمده ای از این تفسیر را شکل می دهند ولی از روش تفسیر روایی و اجتهادی کمتر استفاده شده است.
نسیم حیات جامع شش گرایش «گرایش فقهی» و «گرایش کلامی» و «گرایش فلسفی» و «گرایش علمی» و «گرایش اجتماعی» و «گرایش ادبی» است که در این تفسیر بیشتر به گرایش های ادبی و اجتماعی و علمی پرداخته شده است و گرایش های فقهی، کلامی و فلسفی به صورت اختصار مورد بررسی قرار گرفته است.
قواعد تفسیری نسیم حیات بر اساس معیارهای ده گانه در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است: ۱- فهم ادبیات عربی زمان نزول ۲- مطالعه تفاسیر مختلف خصوصاً تفاسیر اهل‌بیت ۳- توجّه به شأن و سبب نزول ۴- توجّه به ظاهر و باطن آیات ۵- سیاق ۶- جری و تطبیق ۷- توجه به معانی و بیان ریشه کلمات ۸- توجه به کلمات کلیدی و مترادف ۹- جایگاه معنایی کلمات و آیات ۱۰- توجه به ترتیب نزول آیات.
کلیدواژه‌ها: مبانی، قواعد، روش‌های تفسیری، گرایش‌های تفسیری
فهرست مطالب
مقدّمه 1
کلیّات تحقیق 3
بیان مسئله 4
پیشینه تحقیق 4
پرسش‌های تحقیقی 4
فرضیه‌ها 4
اهداف تحقیق 5
فصل اول: تعاریف و مفاهیم بنیادین 6
۱-۱- شناخت واژگان کلیدی 7
۱-۱-۱- تفسیر 7
۱-۱-۲- مبانی تفسیر قرآن 9
۱-۱-۳- قواعد تفسیری 10
۱-۱-۴- مفهوم شناسی منهج (روش) تفسیری 11
۱-۱-۵- گرایش تفسیری (اتّجاه) 12
۱-۲- شناخت تفسیر نیم حیات 14
۱-۲-۱- جایگاه تفسیر نسیم حیات 14
۱-۲-۲- اهداف و نتایج تفسیر نسیم حیات 15
۱-۲-۲-۱- سادگی و همه فهمی 15
۱-۲-۲-۲- اثبات چهره موزون سوره‌های قرآن و روابط بین آیات 15
۱-۲-۲-۳- مقابله با شبهه افکنی های خاورشناسان 16
۱-۲-۳- ویژگی‌های تفسیر نسیم حیات 16
۱-۲-۳-۱- ویژگی‌های محتوایی تفسیر نسیم حیات 16
۱-۲-۳-۲- ویژگی‌های ساختاری تفسیر نسیم حیات 17
۱-۲-۳-۲-۱- اکتفا به ترجمه توضیحی صرف 17
۱-۲-۳-۲-۲- استفاده از تیتر 17
۱-۲-۳-۲-۳- به‌کارگیری تغییر قلم 17
۱-۲-۳-۲-۴- گروه‌بندی آیاتی که از لحاظ معنایی باهم مشترک‌اند در یک بحث 18
۱-۲-۴- شیوه بیان و تنظیم مطالب در تفسیر نسیم حیات 18
۱-۲-۴-۱- فهرست بندی مطالب سوره 18
۱-۲-۴-۲- ذکر نام غیر معروف سوره‌ها 19
۱-۲-۴-۳- تبیین هدف یا غرض کلی سوره 19
۱-۲-۴-۳-۱- معیاری برای حلّ اختلاف تفسیری 22
۱-۲-۴-۳-۲- معیاری برای شناخت اسباب نزول 22
۱-۲-۴-۴- گاهی ذکر خاطره‌ای مرتبط با سوره 22
۱-۲-۴-۵- ذکر روایتی مرتبط با آیه 23
۱-۲-۴-۶- بررسی لغوی و اصطلاحی آیات و گزینش معنای برتر 24
۱-۲-۴-۷- تحلیل مسئله 25
۱-۲-۴-۸- اشاره به ابعاد علمی مسئله 25
۱-۲-۴-۹- بررسی ابعاد عرفانی مسئله 26
۱-۲-۴-۱۰- گاهی ذکر اختلاف قرائت‌ها و بررسی آن‌ها 26
۱-۳- شناخت مؤلف نسیم حیات 28
۱-۳-۱- زندگی‌نامه 28
۱-۳-۲- آثار 28
۱-۳-۲-۱- تفسیر یک جلدی مبین 28
۱-۳-۲-۲- تفسیر ۳۰ جلدی نسیم حیات 29
۱-۳-۲-۳- تفسیر ۸ جلدی نسیم حیات 29
۱-۳-۲-۴- ترجمه قرآن با واژگان 29
۵-حقّ با کیست؟ (مناظره مذاهب اسلامی با وهابیت) 29
فصل دوم: مبانی، قواعد، روش و گرایش تفسیری نسیم حیات 30
۲-۱- مبانی تفسیری نسیم حیات 31
۲-۱-۱- جایگاه و اهمیّت شناخت مبانی تفسیر 31
۲-۱-۲- انواع مبانی تفسیر 32
۲-۱-۲-۱- آیات متشابه 32
۲-۱-۲-۱-۱- فایده آیات متشابه 32
۲-۱-۲-۱-۲- انواع متشابه 34
۲-۱-۲-۲- انسجام ساختاری قرآن 36
۲-۱-۲-۲- ۱- ارتباط معنایی آیات و گونه‌های آن در تفسیر نسیم حیات 36
۲-۱-۲-۳- جامعیت قرآن در تفسیر نسیم حیات 38
۲-۱-۲-۳-۱- مستندات قرآنی جامعیّت قرآن 38
۲-۱-۲-۳-۲- دو ویژگی مؤثر در جاودانگی قرآن 39
۲-۱-۲-۴- امکان و جواز تفسیر در نسیم حیات 42
۲-۱-۲-۵- بررسی نیاز مخاطبان به تفسیر در نسیم حیات 43
۲-۱-۲-۵-۱- مهم‌ترین علل نیازمندی قرآن به تفسیر 43
۲-۱-۲-۶- منابع تفسیر 46
۲-۱-۲-۶-۱- مستندات منبع بودن قرآن در تفسیر نسیم حیات 46
۲-۲- قواعد تفسیری نسیم حیات 48
۲-۲-۱- فهم ادبیات عربی زمان نزول 48
۲-۲-۲- مطالعه تفاسیر مختلف خصوصاً تفاسیر اهل‌بیت 49
۲-۲-۳- توجّه به شأن و سبب نزول 50
۲-۲-۴- توجّه به ظاهر و باطن آیات 52
۲-۲-۵- سیاق 53
۲-۲-۵-۱- انواع سیاق 53
۲-۲-۶- جری و تطبیق 56
۲-۲-۶-۱- معنای لغوی جری و تطبیق 56
۲-۲-۶-۲- معنای اصطلاحی جری و تطبیق 57
۲-۲-۶-۳- رابطهى جرى و بطن 57
۲-۲-۷- توجه به معانی و بیان ریشه کلمات 58
۲-۲-۸- توجه به کلمات کلیدی و مترادف 58
۲-۲-۹- جایگاه معنایی کلمات و آیات 59
۲-۲-۱۰- توجه به ترتیب نزول آیات 60
۲-۳- روش‌های تفسیری نسیم حیات 61
۲-۳-۱- روش تفسیر قرآن به قرآن 61
۲-۳-۱-۱- توضیح آیات مجمل به وسیله آیات مبین 64
۲-۳-۱-۲- پذیرش معنایی از میان معانی مطرح‌شده در آیه 67
۲-۳-۱-۳- استعانت از قرآن در تعیین معنای اصطلاحی خاصی 68
۲-۳-۱-۴- توضیح معنای برخی از آیات توسط آیات دیگر 71
۲-۳-۱-۵- تأیید معنای بعضی کلمات، با شواهد قرآنی 71
۲-۳-۱-۶- معرّفی تفاسیر قرآن به قرآن 72
۲-۳-۲- روش تفسیر روایی قرآن 72
۲-۳-۲-۱- شرح کلمات مجمل و مبهم 73
۲-۳-۲-۲- بیان مصداق اکمل و اتمّ آیه 75
۲-۳-۲-۳- بیان جزئیات آیات الا حکام 76
۲-۳-۲-۴- بیان شأن نزول آیات 76
۲-۳-۲-۵- بیان بطن و تأویل آیات 77
۲-۳-۲-۶- تقیید آیه مطلق به وسیله روایت 78
۲-۳-۳- روش تفسیر عقلی و اجتهادی 78
۲-۳-۳-۱- عقل 78
۲-۳-۳-۲- اجتهاد 79
۲-۳-۳-۳- گونه‌های تفسیر عقلی 79
۲-۳-۳-۴- ذکر نمونه‌های تفسیر اجتهادی در نسیم حیات 80
۲-۳-۴- روش تفسیر علمی قرآن 85
۲-۳-۵- روش تفسیر کامل و جامع 86
۲-۴- گرایش‌های تفسیری نسیم حیات 89
۲-۴-۱- گرایش فقهی 89
۲-۴-۱-۱- ازدواج موقت 90
۲-۴-۱-۲- فلسفه وضو و تیمّم 91
۲-۴-۱-۳- فلسفه خمس 92
۲-۴-۱-۴- فلسفه روزه 92
۲-۴-۱-۵- فلسفه طلاق 93
۲-۴-۲- گرایش کلامی 94
۲-۴-۲-۱- امامت، عامل اصلی یأس کفار 95
۲-۴-۲-۲- صفات خبریه 95
۲-۴-۲-۳- رؤیت خداوند 96
۲-۴-۳- گرایش فلسفی 97
۲-۴-۳-۱- بطلان پولورالیزم 99
۲-۴-۳-۲- تحلیل دو خدایی 99
۲-۴-۳-۳- نور بودن خداوند 101
۲-۴-۴- گرایش علمی 103
۲-۴-۴-۱- آفات تفسیر علمی 105
۲-۴-۴-۲- امتیازات تفسیر علمی 105
۲-۴-۴-۳- شرایط تفسیر علمی 105
۲-۴-۴-۴- گرایش علمی در تفسیر نسیم حیات 106
۲-۴-۵- گرایش اجتماعی 108
۲-۴-۵-۱- صبر و شکیبایی 109
۲-۴-۵-۲- روابط اجتماعی مسلمانان با همدیگر 110
۲-۴-۵-۳- مسئله وحدت امّت اسلامی 110
۲-۴-۵-۴- ضرورت حکومت اسلامی برای مردم 111
۲-۴-۵-۵- همکاری و تعاون اجتماعی در امور خیریه 111
۲-۴-۵-۶- مسئله آزادی انسان و شرایط آن 112
۲-۴-۵-۷- انفاق 113
۲-۴-۶- گرایش ادبی 114
۲-۴-۶-۱- توجه به صرف و نحو لغات و جملات قرآن 115
۲-۴-۶-۲- توضیح لغات و مشکلات قرآن 117
۲-۴-۶-۳- عدول از غیبت به خطاب 118
۲-۴-۶-۴- معانی حروف 119
۲-۴-۶-۵- بحث اختلاف قرائت 120
۲-۴-۶-۶- بحث تقدیم و تأخیر 121
۲-۴-۶-۷- استعاره 122
۲-۴-۶-۸- مقلوب 126
۲-۴-۶-۹- حذف و اختصار 127
۲-۴-۶-۱۰- کنایه و تعریض 127
۲-۴-۶-۱۱- حقیقت و مجاز 128
۲-۴-۶-۱۲- تشبیه 129
نتایج و دستاوردهای تحقیق 131
فهرست منابع و مآخذ 133
الملخص 136
Abstract 138
