طراحی معماری سنتی و روستایی

این پروژه در مورد شناخت و طراحی معماری سنتی و روستایی به همراه پروژه یک روستای نمونه در 95 صفحه در قالب ورد و با قابلیت ویرایش می باشد.

معماری ساده روستایی در رابطه با زندگی و و در قالب این سنتهای ادراکی از جهان با یک نگاه آغازین است.
معماری سنتی روستایی ایران مجموعه ای بسیار متنوع است. بررسی علل و ریشه های این گوناگونی مستلزم مطالعات وسیع است.
معماری روستایی ایران مجموعه متنوعی از ابنیه و سکونتگاه ها را در بر می گیرد. در سرزمین ایران با تنوع جغرافیایی و اقلیمی و گوناگونی فرهنگی, در هر مکان, روستاها ریخت ویژه ای دارند. گاهی خانه ها پراکنده و جدای از یکدیگر و گاه به هم تپیده. بام خانه ها در جایی تیرپوش است و مستوی و در جای دیگر شیب دار و در بعضی مناطق دیگر گنبدی شکل و منحنی.
در مطالب زیر به بررسی اصولی می پردازیم که در معماری غالب روستاهای ایران قابل مشاهده است گو اینکه این اصول می توانند از نظر کمی و کیفی در تامل دیگری گسترش یابند.
استفاده از مصالح بوم آورد برای برپا کردن ساختمان در هر جا اصل بر این است که از مواد و مصالح ساختمانی که در طبیعت اطراف به وفور یافت می شود استفاده شود. در کنار هور و مرداب از نی و بردی, در حاشیه جنگل از چوب و در بیابانها از گل و در کوهستانها از سنگ بهره گیری می شود.
نقش فعال خانواده در ساختمان سازی در روستاها خانه ها اغلب به دست اعضای خانواده ساخته می شود. گاهی اوقات همسایه ها و خویشاوندان نیز موقتا به همکاری خوانده می شوند و دست به دست یکدیگر می دهند و خانه را برپا می کنند. اگر اجرای کار پیچیده باشد برای اجرای قسمتی از ساختمان, مثلا پوشش ضربی اتاق ها از استادکار کمک گرفته می شود.
شناخت خواص مواد و مصالح ساختمانی این ویژگی پشتوانه نقش مثبت و استقلال نسبی روستاییان در ساختمان سازی دهات است. مشاهدات و بررسی های مکرر, نشان می دهد که روستاییان در مورد قابلیت مواد بومی شناخت دقیقی دارند. بریدن نی از مرداب زمان خاصی دارد و کاربرد آن در بنا نیز چنین است. معرفت روستاییان از طریق انباشت تجربه نسل های متعدد به ابعاد و اندازه های مناسب برای اجزا ساختمان نیز تسری یافته است.
فاصله تیرهای سقف با یکدیگر و رابطه آن با قطر تیر چوبی- کلفتی دیوار و جرز و امثال آن نیز در زمره آگاهی روستاییان از خواص مصالح است. وجه دیگر این شناخت کاربرد بجای هر مصالح در بنا است. سنگ را در مجاورت زمین و رطوبت و گل را در جای خشک و کاه را به عنوان عنصر کششی مخلوط با گل و امثال آن بکار می برند.
سهولت تعمیر و نگهداری تعمیر و یا تعویض کاهگل بام, کولش بام شیب دار و یا تعمیر قسمت های فرسوده دیوار گلی که در مجاورت رطوبت سطحی قرار دارد و یا از رطوبت بالارونده صدمه دیده است به سهولت انجام می شود. با استفاده از قدری گل یا کاهگل نه تنها مواد و مصالح لازم برای تعمیر بنا در دسترس است بلکه کار تعمیر نیز توسط اعضا خانواده و یا افراد بومی به سهولت انجام می گیرد.
سرپناه ارزان وقتی مصالح ساختمان بوم آورد باشند و نیروی کار سازنده ساختمان نیز افراد خانواده و همسایگان باشد ارزان تمام شدن ساختمان نتیجه منطقی آن است. خیلی از مواقع در و پنجره را به ناچار از شهر و یا از کارگاه مربوطه خارج و یا داخل ده خریداری می کنند.
سادگی و پرهیز از بیهودگی اگر چه روستاها نیز در معرض هجوم نقشه های اصطلاحا شهری که مطابقتی با زندگی سنتی روستایی ندارند قرار گرفته اند, ولی اساسا خانه روستایی ساده است. سادگی در طرح خانه و ترکیب فضاهای خانه وجود دارد. شکل کلی خانه روستایی همانند طبیعت اطراف آن ساده است. هر چند یکجا خانه چند اطاق جدای از هم است مانند خوزستان و جای دیگر مجموعه فضاها به یکدیگر چسبیده اند و دسترسی از درون دارند مثل روستاهای خدابنده و زنجان.
مردم واری (تناسبات انسانی) اندازه فضا در خانه های روستایی متناسب با ابعاد انسانی است. انعطاف انسان روستایی زیاد است. به همین خاطر ممکن است پله های ظاهرا غیرمتعارف در شهر در ده  دیده شود و یا ارتفاع در طویله برای صاحب خانه کوتاه باشد و هر بار ناچار به دولا شدن برای ورود به آن باشد. اجزا خانه مثل پلکان- ایوان- تنورخانه و غیره فقط به اندازه حداقل لازم متناسب با کارکرد خود شکل می گیرند و از تکلف و افزونی ابعاد و اندازه ها و تلقین ابهت کاذب خودداری می شود.
انعطاف پذیری و خلاقیت در خیلی از روستاها واحدهای ساختمانی یا خانه ها ضمن داشتن مشابهت های زیادی عین هم نیستند. فرق خانه ها گاه در موقعیت زمین و یا اندازه آن است. گاهی شکل زمین ها متفاوت است و گاه شیب و ناهمواریهای آن. معماری روستا به گونه ای است که به راحتی خود را با این شرایط ویژه همساز می کند. قابلیت انعطاف پذیری تنها در فرم ها و اشکال نیست, بلکه در نحوه ترکیب فضاها, در اندازه, در هندسه و … حضور پیدا می کند. راه یابی برای موارد خاص و یافتن پاسخ برای نیازهای خانواده در شرایط ویژه در تمامی سطوح و مراحل از فراهم آوردن مصالح و آماده سازی آن تا طرح و ساخت بنا همگی گویای میزان بالای خلاقیت است.
زیبایی فطری اگر ادعا کنیم که در نگاه بیننده منظر همه روستاها و یا همه چشم اندازهای آن ها زیبا است, سخن به گزافه گفته نشده است. در جاهایی کار طرح و ساخت روستا از چنان ویژگی هایی برخوردار است که بیننده خارجی را چه عوام باشد و یا متخصص به تحسین وا می دارد, چنان که در روستاهای نامی ایران مثل ابیانه و ماسوله چنین است. دلیلی ندارد آن دستی که با زدن هزاران گره طرحی رنگین را به صورت فرش و گلیم می بافد در برخورد با فضا و پدیده سه بعدی معماری وابماند. سلیقه و ذوق فطری و ناآلوده روستایی در بسیاری از مواقع در معماری بومی و سنتی دهات ایرانتجلی می یابد.
هندسه در معماری غالبا انتظار نمی رود که معماری به ظاهر نا به سامان دهات دارای هندسه خاصی باشد. باید اذعان کنیم که این وجه از وجوه معماری روستایی ایران نیاز به تامل بیشتری دارد. با این حال بعضی نشانه ها در دست است که نوعی هندسه در معماری خانه روستایی یا دیگر بناهای آن رعایت می شود.
مدولاسیون یا پیمون که در شمال به گونه ای است و گاه به “تبردم” از آن تعبیر می شود با آنچه در ناحیه بیابانی است متفاوت است. در بررسی نمونه های جمع آوری شده از روستاهای مختلف  شهرستان صومعه سرا, به وجود یک تناسب هندسی جالب در پلان و حتی در نماهای ساختمان ها پی برده شد. خصوصا جاذبه کار وقتی بیشتر می شود که معلوم شود تناسب که اصطلاحا تناسبات طلایی خوانده اند در بسیاری از نمونه ها می توان ردیابی کرد.   شناخت خواص مواد و مصالح ساختمانی

  شناخت خواص مواد و مصالح ساختمانی پیشوانه نقش مثبت و استقلال روستاییان در ساختمان سازی دهات است بررسی ها و مشاهدات مرکز , نشان می دهد که روستاییان در مورد قابلیت مواد بومی شناخت حقیقی دارند به خوبی می دانند کدام خاک مناسب خشت زدن است و چه خاکی را باید مایه چینه گل ساخت و از چه خاکی به ارغوره روی بام سود جست یا سنگ را در مجاورت زمین و رطوبت و گل را در جای خشک و کاه را به عنوان عنصر کششی مخلوط با گل و امثال آن به کار می برند – مصرف روستاییان , مواد و مصالح ساختمانی در کاربر صحیح و به جای آن , انتخاب  ابعاد و اندازه های متناسب برای عناصر ساختمانی همچنین بهره گیری مطلوب از قابلیت های متعدد مصالح مثل چسبندگی , ایزولاسیون رطوبتی و حرارتی , استحکام بخشی , استمداد فشاری و کششی و غیره  متجلی می شود . این قبیل شناخت ها برای غالب خانواده های شهر نشین غریبه است  . اهالی روستای بند آگاهی کامل نسبت به سنگها , درختان , خاک , زکان استفاده آنها دارند و این اطلاعاتی است که در طی سالیان در ارتباط با طبیعت بدست آمده است .

4-  سهولت تعمیر و نگهداری

ساختمان های روستایی به دلیل کیفیت مصالح و اجرا , اکثرا در مقایسه با سناهای شهری نیاز به نگهداری و تعمیر بیشتری دارند .  غالبا بناهای روستایی به راحتی تعمیر می شوند . نگهداری آنها نیز با توجه به سادگی ساختار بنا کار آسانی است . بناهای روستا در مقابل عوامل طبیعی مثل زلزله , سیل ,‌بارانهای شدید و ... آسیب بیشتری به خانه های شهری متحمل می شوند همانگونه که خانه سازی در مناطق روستایی راحت تر صورت می گیرد امر تعمیر و نگهداری نیز به سهولت توسط اعضای خانواده صورت می گیرد برخلاف آنچه در شهر وجود دارد در شهر کار تعمیر و نگهداری تقریبا به نحو کامل وابسته به نیروی کار متخصص و متضمن هزینه است . 

5- سر پناه ارزان 

در روستا قیمت زمین ارزان است مصالح بوم آور است و از اطراف روستا تامین می شود ساختن خانه روستایی نیز توسط اعضای خانواده انجام می شود  تعمیر خانه نیز بر عهده خود روستاییان است یعنی برای مصالح کار اجرایی و تعمیر بنا پولی پرداخت نمی شود فقط برای زمین که ارزان قیمت است پولی پرداخت می شود از این رو خانه سازی به شیوه سنتی غالبا چشمگیری در هزینه های خانواده روستایی ندارد . در شهر وضعیت به کلی متفاوت است بر خلاف روستا زمین کالایی رایگان و بسیار ارزان است در شهر جزء مهم و پر هزینه سر پناه محسوب می شود زیرا  تهیه مصالح حمل و نقل آن  , تامین نیروی , استاد کاران متعدد بارمالی زیادی را در بر می گیرد . به همین دلیل است که بی سر پناهی , عمدتا مشکل شهر است  و عموما کمبود مسکن در روستاهای گذشته وجود نداشته است تغییر انتظارات روستاییان از خانه که گاه در اثر مجاورت با شهرها و یا بازسازی  بعد از بلایا به وجود می آید اصل  ارزنده سر پناه ارزان را به تدریج بی اعتبار کرده است .

6- سادگی و پرهیز از بیهودگی

اگر چه روستا ها نیز مصرف هجوم نقشه های اصطلاحا شهری که مطابقتی با زندگی نشینی روستایی ندارند قرار گرفته اند ولی اساسا خانه روستایی ساده است سادگی در طرح خانه و ترکیب فضاهای خانه وجود دارد از طرح های من در آورد و تقلیدی بی معنا در معماری روستایی خبری نیست . شکل کلی خانه روستایی همانند طبیعت اطراف آن ساده و بی تکلف است . در خانه از کاربرد فرم ها در اشکال و تزئینات  بیهوده اجتناب می شود